จาก องค์บาก ต้มยำกุ้ง ถึง ไทบ้านเดอะซีรีส์ ถอดรหัสความสำเร็จ ชูวัฒนธรรม อัตลักษณ์แบบบ้านเรา

เรื่อง สกุลรัตน์ สองจันทร์ / ภาพ ภาสกร สุขบุญญาสถิต

5 กรกฎาคม 2568 ที่ผ่านมา มีการจัดเวทีเสวนา Film Fund Forum ทุน x หนัง :  ถอดรหัสอุตสาหกรรมภาพยนตร์ไทย อีสาน ที่เชิญชวนผู้สนใจในแวดวงภาพยนตร์มาร่วมแลกเปลี่ยนเรียนรู้เกี่ยวกับมิติด้าน “ทุน” ในการผลิตภาพยนตร์ ทั้งจากภาครัฐและเอกชน โดยเวทีครั้งนี้จัดขึ้นภายใต้ความร่วมมือระหว่าง คณะวิทยาการสารสนเทศ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม และ สำนักงานส่งเสริมเศรษฐกิจสร้างสรรค์  (CEA สาขาขอนแก่น) ซึ่งได้เชิญ ผู้ทรงคุณวุฒิจากวงการภาพยนตร์ไทยมาร่วมแบ่งปันประสบการณ์ และข้อเสนออย่างเข้มข้น เพื่อเปิดโอกาสให้กับนักศึกษา เยาวชน และบุคคลทั่วไปที่มีความคิดสร้างสรรค์ อยากทำหนัง แต่ยังเข้าไม่ถึงแหล่งทุน ร่วมแลกเปลี่ยน เรียนรู้และสอบถามเพื่อสร้างแรงผลักดันให้อุตสากรรมภาพยนตร์ไทย โดยเฉพาะภาพยนตร์อีสานได้เฉิดฉายในกระแสสังคม โดยมีผู้กำกับและผู้อำนวยการสร้างภาพยนตร์ ชื่อดังอย่าง ปรัชญา ปิ่นแก้ว ผู้ที่สร้างปรากฏการณ์ นำพาภาพยนตร์ไทยเฉิดฉาย ในตลาดสากลอย่าง องค์บากและต้มยำกุ้ง ที่เคยสร้างชื่อเสียงให้ภาพยนตร์ไทยในตลาดโลก

ทุน อุปสรรคสำคัญของผู้ผลิตรายย่อยและรายใหญ่

ปรัชญา ปิ่นแก้ว ผู้กำกับและผู้อำนวยการสร้างภาพยนตร์ ชี้ให้เห็นว่า ปัญหาเชิงโครงสร้างของ วงการหนังไทยโดยเฉพาะประเด็นเรื่อง ทุน ซึ่งถือเป็นอุปสรรคสำคัญทั้งในระดับผู้ผลิตรายย่อยและรายใหญ่ ปัญหาที่แท้จริงของการทำหนังสักเรื่องที่คนทำหนังต้องเผชิญ คือ การต้องรู้จักกรอบและหลักการของการทำหนังเสียก่อน อีกทั้งต้องเข้าใจถึงปัญหาของมันอย่างถ่องแท้  เพราะไม่ใช่แค่หนังของผู้ผลิตรายย่อยที่มีปัญหาเรื่องทุน ผู้ผลิตรายใหญ่ก็มีปัญหาเรื่องทุนเช่นกัน

คุณปรัชญา เล่าว่า จากประสบการณ์ตรงของตนเองในช่วงที่สร้างภาพยนตร์เรื่อง ต้มยำกุ้ง ซึ่งสามารถเข้าสู่ตลาดภาพยนตร์อเมริกาได้ในยุคที่ “ยังไม่มีแพลตฟอร์มสตรีมมิ่ง” หรือ ช่องทางออนไลน์ที่เปิดกว้างเหมือนปัจจุบัน แม้บทภาพยนตร์ของ ต้มยำกุ้ง จะไม่ได้ดีเลิศในเชิงโครงสร้างเรื่องราว แต่ความกล้าที่จะ “คิดต่าง” และการนำศิลปะแม่ไม้มวยไทยเข้าไปเป็นหัวใจของเรื่อง กลับทำให้หนังเรื่องนี้โดดเด่นในตลาดโลก  

มันไม่ใช่เรื่องง่าย เลยที่จะไปอยู่ในจุดนั้น ในยุคที่ไม่มีสตรีมมิ่งและไม่มีแพลตฟอร์มสำหรับดูหนังและ เมื่อพูดกันตามตรง บทภาพยนตร์ของต้มยำกุ้งไม่ได้ดีเลย แต่ที่ทำให้ต้มยำกุ้ง ไปอยู่จุดนั้นได้ เพราะไอเดีย ที่ไม่เคยมีมาก่อน คือ การนำศิลปะมวยไทยเข้าไปใส่ไว้ในหนัง

ปรัชญา ปิ่นแก้ว ผู้กำกับและผู้อำนวยการสร้างภาพยนตร์

ปัญหาด้านทุน ไม่ใช่เรื่องใหม่และไม่ใช่เรื่องที่เกิดเฉพาะกับคนทำหนังหน้าใหม่เท่านั้น แม้แต่ผู้ที่มีประสบการณ์ก็ยังต้องเผชิญกับความท้าทายนี้ซ้ำแล้วซ้ำเล่า แต่ที่น่าเสียดาย คือ ในยุคปัจจุบันที่เครื่องมือ อุปกรณ์ และช่องทางเผยแพร่มีมากกว่าสมัยก่อน คนจำนวนไม่น้อยกลับยังคงยึดติดกับข้อจำกัดเรื่อง เงินทุน จนมองข้ามต้นทุนด้านคอนเทนต์ที่มีอยู่มากในบ้านของเราไป

“ถ้าคุณยังคงติดปัญหาว่าไม่มีทุนในการทำหนัง นั่นแปลว่าคุณไม่รู้วิธีและ ไม่รู้วิธีการจะได้มาของเงินทุน มันน่าเสียดายมาก ในขณะที่คอนเทนต์ในบ้านเรามีเยอะมากและสิ่งที่เราชนะคนทั้งโลกได้ คือ ความเป็นเรา ในโลกการตลาดทุกวันนี้ ที่เรามักจะขายความแตกต่าง” ปรัชญา ปิ่นแก้ว ผู้กำกับและผู้อำนวยการสร้างภาพยนตร์

รศ.ดร.นิยม วงศ์พงษ์คำ รองอธิการบดี ฝ่ายศิลปวัฒนธรรมและเศรษฐกิจสร้างสรรค์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น ได้นำเสนอมุมมองในฐานะนักวิจัยที่เกาะติดปัญหาในอุตสาหกรรมภาพยนตร์ไทยมาอย่างต่อเนื่อง โดยระบุว่า หนึ่งในปัญหาหลักที่หนังไทยยังไม่สามารถก้าวข้ามข้อจำกัดเรื่อง ทุน ได้อย่างมีประสิทธิภาพ คือ การที่ผู้สร้างขาดการออกแบบ logline หรือ เนื้อเรื่องย่อที่ชัดเจนตั้งแต่เริ่มต้น

เพียงแค่เริ่มจาก logline ที่ดี ก็สามารถหาแหล่งทุนมาได้แล้ว เพราะฉะนั้นสิ่งที่สำคัญที่สุด คือเรื่อง logline และบทที่ดี เพราะเรามีต้นทุน Contents ที่ดีอยู่แล้ว

รศ.ดร.นิยม วงศ์พงษ์คำ รองอธิการบดี ฝ่ายศิลปวัฒนธรรมและเศรษฐกิจสร้างสรรค์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น

รศ.ดร.นิยม ยกตัวอย่างภาพยนตร์เรื่อง พระไม้ แม้จะเป็นหนังที่ไม่เป็นที่รู้จักมาก่อน แต่กลับสามารถขายได้ในตลาดบันเทิง ตั้งแต่ขั้นตอน logline ด้วยเนื้อหาที่แปลกใหม่และมีความน่าสนใจ จนสามารถนำไปเปิดตัวในระดับนานาชาติที่เทศกาลภาพยนตร์เมืองคานส์และได้รับความสนใจจากนักลงทุนเป็นจำนวนมาก ถือเป็นกรณีศึกษาที่ชี้ให้เห็นว่าทุนไม่ใช่อุปสรรคเพียงอย่างเดียว แต่เป็นจุดเริ่มต้นของเรื่องราวที่ต้องมีพลังมากพอ ให้สามารถผลิตและเติบโตต่อไปได้ก็เป็นอีกหนึ่งความท้าทายที่สำคัญ

จักรวาลไทบ้าน เติบโตและประสบผลสำเร็จได้ เพราะเข้าใจความต้องของผู้ชม

โอม อวิรุทธ์ อรรคบุตร จากบริษัท เซิ้ง โปรดักชั่น แอนด์ ออแกไนเซอร์ จำกัด ผู้อยู่เบื้องหลังความสำเร็จของ “จักรวาลไทบ้าน” ได้ร่วมถ่ายทอดประสบการณ์จากภาคสนาม ซึ่งเป็นบทเรียนสำคัญของการสร้างภาพยนตร์ที่เริ่มจากศูนย์ ด้วยทรัพยากรจำกัดตั้งแต่แรกเริ่ม หนังจักรวาลไทบ้านเองก็ต้องเผชิญข้อจำกัดด้านเงินทุน ทั้งในด้านการคัดเลือกนักแสดง การหาสถานที่สำหรับฉายหนังรวมถึงการวางระบบการผลิต แต่สิ่งที่สามารถสร้างจุดเปลี่ยนได้ คือ การเข้าใจผู้ชมและการใช้ความคิดสร้างสรรค์ในการเล่าเรื่อง

“เราไม่มีต้นทุนในการจ้างนักแสดงที่มีชื่อเสียง แต่เมื่อเราได้นักแสดงและได้คาแรกเตอร์ออกมาแล้ว สิ่งที่ผู้กำกับทำคือการสร้างคำคม จนกลายเป็นกระแสให้นักแสดงกลายเป็นที่รู้จักบนโลกโซเชียล” อวิรุทธ์ อรรคบุตร บริษัท เซิ้ง โปรดักชั่น แอนด์ ออแกไนเซอร์ จำกัด

ในช่วงแรกของภาพยนตร์เรื่อง ไทบ้าน เดอะซีรีส์ นั้นไม่สามารถเข้าฉายที่โรงภาพยนตร์ในกรุงเทพฯ ได้ ด้วยข้อจำกัดด้านเงินทุนและความไม่แน่ใจของผู้จัดจำหน่ายในตัวหนัง แต่เมื่อนำไปฉายในภาคอีสานเป็นที่แรก จนเกิดเป็นกระแสจากผู้ชมแล้ว โรงภาพยนตร์ในเครือใหญ่จึงเริ่มติดต่อเข้ามาเอง หลังจากนั้นเมื่อได้เริ่มทำหนังภาคสอง ทางทีมงานไทบ้านจึงได้เริ่มเรียนรู้ว่าการทำหนังที่ดีควรที่จะควบคู่ไปกับการบริหารจัดการเรื่องงบประมาณและจำเป็นอย่างมากที่จะต้องนำระบบอุตสาหกรรม มาใช้ในกระบวนการทำหนัง

จากความสำเร็จของไทบ้าน เดอะซีรีส์ ภาคแรก ทีมผู้สร้างจึงพัฒนาแนวทางใหม่ด้วยการขยายออกไปสู่ภาคแยกต่าง ๆ ที่ตอบสนองตามความต้องการของผู้ชม โดยยังคงรักษาแก่นสำคัญของวัฒนธรรมอีสาน เช่นเดียวกับแนวคิดความเป็นเราที่คุณปรัชญา ปิ่นแก้ว เคยกล่าวไว้  “สิ่งสำคัญคือต้องดูว่าคนดูอยากจะดูอะไรต่อ แล้วจึงเริ่มนำสิ่งที่ยังเป็นกระแสและยังไปต่อได้มาทำ”

กรณีของ จักรวาลไทบ้าน แสดงให้เห็นอย่างชัดเจนว่า การสร้างหนังที่มีต้นทุนจำกัดไม่ได้หมายความว่าจะไม่มีโอกาสประสบความสำเร็จ เพราะหากเราสามารถสร้างแรงดึงดูดจากเนื้อหา ตัวละคร และความน่าสนใจ ในกลุ่มผู้ชม จัดการระบบงบประมาณอย่างมีประสิทธิภาพ รวมถึงนำกระบวนการใน เชิงอุตสาหกรรม มาใช้ในระดับท้องถิ่นได้ หนังก็สามารถที่จะเติบโตและขายได้เช่นเดียวกัน 

ในประเด็นเรื่องโครงสร้างและโอกาสในการเข้าถึงแหล่งทุน จินตนา ชูพรมวงษ์  Senior Creative City  Strategy Officer สำนักงานส่งเสริมเศรษฐกิจสร้างสรรค์ สาขาขอนแก่น  กล่าวว่า บทบาทของหน่วยงาน ในการสนับสนุนระบบนิเวศของอุตสาหกรรมภาพยนตร์ โดยเน้นย้ำถึงความสำคัญของการมีพื้นที่สื่อกลาง เพราะการมีพื้นที่สื่อกลางเชื่อมโยงระหว่างหน่วยงานภาควิชาการ กลุ่มนักสร้างสรรค์ และนักลงทุน จะนำไปสู่การต่อยอด ผลงานและความคิดสร้างสรรค์ต่าง ๆ ได้อย่างยั่งยืน  

สิ่งที่เราได้เห็น คือความสามารถของคนทำหนัง ไม่ใช่แค่ผู้กำกับแต่คือทุก ๆ คนที่อยู่ใน องค์ประกอบของการทำหนัง ทั้งหมดนี้ถือเป็นโอกาส

จินตนา ชูพรมวงษ์  Senior Creative City  Strategy Officer สำนักงานส่งเสริมเศรษฐกิจสร้างสรรค์ สาขาขอนแก่น 

CEA มองว่า โจทย์สำคัญในวันนี้ไม่ใช่แค่การมอบทุนสนับสนุนแต่คือการยกระดับศักยภาพของบุคลากรในอุตสาหกรรมสร้างสรรค์ทั้งหมด ตั้งแต่กระบวนการพัฒนาไอเดีย การผลิต ไปจนถึงการจัดการด้านการตลาดในระดับมืออาชีพ หนึ่งในโครงการที่กำลังดำเนินการอยู่ คือ โครงการ Content Lab ที่เน้นพัฒนาคอนเทนต์เชิงระบบอุตสาหกรรม เพื่อสร้างเนื้อหาที่มีคุณภาพและสามารถดึงดูดแหล่งเงินทุนได้จริง พร้อมทั้งเชื่อมโยงกิจกรรมเหล่านี้เข้าสู่เวทีระดับภูมิภาคผ่านงาน “อีสานสร้างสรรค์” ซึ่งเป็นพื้นที่บ่มเพาะและแลกเปลี่ยนระหว่างนักลงทุนและผู้ผลิตงานสร้างสรรค์ในภาคอีสานโดยเฉพาะ

ผลักดันลิขสิทธิ์งานสร้างสรรค์ จากทรัพย์สินทางปัญญา สู่ ทรัพย์สินดิจิทัล

จิรสิน ขนิษฐานันท์ ประธานเจ้าหน้าที่บริหาร บริษัท ฟลิปส์ อินโนเวทีฟ จำกัด ที่ทำงานร่วมกับกรมทรัพย์สินทางปัญญาในการยกระดับสู่ทรัพย์สินดิจิทัล ที่มองเห็น ศักยภาพของผลงานสร้างสรรค์ในฐานะ ทรัพย์สินดิจิทัล ซึ่งสามารถนำมาต่อยอดในรูปแบบโมเดลธุรกิจใหม่ ๆ ได้

ถ้าไม่ต้องปรับทิศทางให้เข้ากับแหล่งทุนใหญ่ ความคิดสร้างสรรค์เหล่านั้นก็จะตอบโจทย์กลุ่มเป้าหมาย ได้มากขึ้น รวมไปถึงสร้างนักสร้างสรรค์ใหม่ ๆ ได้

จิรสิน ขนิษฐานันท์ ประธานเจ้าหน้าที่บริหาร บริษัท ฟลิปส์ อินโนเวทีฟ จำกัด

ปัญหาที่ทำให้หนัง หรือกิจกรรมสร้างสรรค์หาแหล่งเงินทุนได้ยาก เพราะคำว่าทรัพย์สินทางปัญญานั้น แตกต่างจากทรัพย์สินในรูปแบบอื่น ๆ ที่สามารถจับต้องได้ วิธีที่ดีคือการปรับให้ทรัพย์สินทางปัญญาเหล่านั้น เปลี่ยนมาเป็นทรัพย์สินทางดิจิทัลแทน โดยผ่านการทำงานร่วมกันกับกรมทรัพย์สินทางปัญญา เพื่อผลักดันให้มีการจดลิขสิทธิ์งานสร้างสรรค์ ไม่ว่าจะเป็นผลงานเพลง ภาพยนตร์ หรือคอนเทนต์รูปแบบอื่น ๆ ให้สามารถนำเสนอเป็นทรัพย์สินที่มีมูลค่าและเข้าถึงแหล่งเงินทุนได้สะดวกยิ่งขึ้น สิ่งนี้จะช่วยปลดล็อกอุปสรรคเดิมที่ทำให้ทรัพย์สินทางปัญญาที่ดูจะเหมือนไม่มีมูลค่าให้มีความชัดเจน และช่วยให้ทรัพย์สินทางปัญญาสามารถประเมินมูลค่าได้ในเชิงธุรกิจ เนื่องจากความคิดสร้างสรรค์ไม่สามารถจับต้องหรือเห็นเป็นลักษณะที่ชัดเจนได้ มูลค่าของมันจึงขึ้นอยู่กับตัวบุคคล ดังนั้นจึงจำเป็นต้องมีกระบวนการคิด ที่จะทำออกมาให้เป็นที่น่าสนใจ เพื่อดึงดูดแหล่งเงินทุน ซึ่งหากว่าระบบนี้สามารถเกิดขึ้นได้จริงแล้วจะไม่เพียงช่วยให้ผู้ผลิตผลงานสร้างสรรค์ สามารถบริหารจัดการสิทธิในทรัพย์สินของตนเองได้ดีขึ้น ก็ยังส่งผลต่อแฟนคลับ หรือ ผู้สนับสนุนที่จะกลายเป็นชุมชนของคนรักงานสร้างสรรค์และมีส่วนร่วมกับการผลิตได้อย่างแท้จริง ซึ่งจะช่วยลดการพึ่งพาแหล่งทุนขนาดใหญ่และปลดปล่อยไอเดียที่เป็นอิสระให้ตอบโจทย์กลุ่มเป้าหมายได้อย่างตรงจุดมากขึ้น โดยต้องอาศัยความร่วมมือระหว่างภาครัฐ ภาคเอกชนและผู้ผลิตผลงาน เพราะคุณภาพ คือหัวใจของการเปลี่ยนผ่านอุตสาหกรรมสร้างสรรค์ไทยที่จะเติบโตอย่างยั่งยืนในยุคดิจิทัล

กิจกรรม Film Fund Forum : ทุน x หนัง ถอดรหัสอุตสาหกรรมภาพยนตร์ไทย ชี้ให้เห็นว่าภายใต้ระบบการลงทุนของบ้านเรา การไม่เข้าใจในระบบของการแสวงหาแหล่งทุนทั้งในแง่แนวคิด การออกแบบคอนเทนต์ การวางแผนธุรกิจ ไปจนถึงการเชื่อมต่อกับแหล่งทุนที่มีอยู่ทั้งในและนอกประเทศ กรอบแนวคิดหรือความเชื่อต่าง ๆ ที่เกิดขึ้น  ไม่ว่าจะเป็นกฎหมาย ข้อจำกัดเชิงวัฒนธรรมหรือแม้แต่แบบแผนการทำงานที่คุ้นชิน ล้วนแต่เป็นสิ่งที่คนทำหนังต้องเรียนรู้เพื่อที่จะต่อรองปรับเปลี่ยนและเรียนรู้ที่จะหลุดออกจากกรอบนั้นอย่างมีเป้าหมาย ในโลกที่ต้นทุนเต็มไปด้วยความคิดสร้างสรรค์ ช่องทาง อุปกรณ์เครื่องมือและเทคโนโลยี ดังนั้น หนังไทยจึงมีโอกาสใหม่มากมายที่ยังรอคอยให้นักสร้างสรรค์ ที่กล้าเล่า กล้านำเสนอ และกล้าที่จะลองทำ ได้เลือกหยิบยกคอนเทนต์เหล่านั้นขึ้นมานำเสนอให้โลกได้รับชม เพราะบางครั้งสิ่งที่สำคัญกว่าเงินทุน แท้จริงแล้วอาจต้องเริ่มด้วยความเข้าใจในตัวเองก่อน ว่ากำลังจะเล่าเรื่องอะไรและจะทำให้คนอื่นอยากฟังได้อย่างไร